Ο πόνος και η σημασία του

Σύμφωνα με την Διεθνή Ένωση για τη Μελέτη του Πόνου (IASP), πόνος ορίζεται ως η δυσάρεστη αισθητική και συναισθηματική εμπειρία που σχετίζεται με την πραγματική ή πιθανή βλάβη των ιστών ή περιγράφεται με τους όρους μίας τέτοιας βλάβης.

O πόνος όμως αποτελεί και σημαντικό μηχανισμό προστασίας του ανθρώπινου σώματος και οδηγεί:

• σε αντανακλαστική απομάκρυνση από το επώδυνο ερέθισμα που τον προκαλεί
• σε προστασία του προσβεβλημένου οργάνου ή μέλους μέχρι την επούλωσή του
• στην αποφυγή παρόμοιων καταστάσεων στο μέλλον

Συνήθως, το αίσθημα του πόνου υποχωρεί γρήγορα όταν το επώδυνο ερέθισμα παύει να υπάρχει και έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία επούλωσης του ιστού που προσεβλήθη, αλλά σε μερικές περιπτώσεις, ο πόνος μπορεί να επιμένει, και τότε μιλάμε για χρόνιο πόνο. Τέτοια είδη πόνου είναι ο νευροπαθητικός πόνος, ο πόνος των ρευματικών παθήσεων, οι ιδιοπαθείς πόνοι και βέβαια οι καρκινικοί πόνοι.

Η μορφή του πόνου διαφέρει ανά περίπτωση και ανά ασθενή και μπορεί να περιγράφεται ως καύσος, ηλεκτρική εκκένωση, μαχαιριά ή νυγμός βελόνας, ενώ ο σπλαγχνικός πόνος, δηλαδή ο πόνος που οφείλεται σε δυσλειτουργία κάποιου εσωτερικού οργάνου μπορεί να είναι διάχυτος και δύσκολος στο να εντοπιστεί ή και να συνοδεύεται από άλλα συμπτώματα, όπως ναυτία ή έμετος.

Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι ο πόνος είναι μια απόλυτα υποκειμενική εμπειρία που επηρεάζεται σε διάφορους βαθμούς από βιολογικούς, ψυχολογικούς και κοινωνικούς παράγοντες. Η αναφορά ενός ατόμου για μια εμπειρία πόνου πρέπει να γίνεται δεκτή όπως περιγράφεται και να είναι πάντα σεβαστή.

Η ένταση του πόνου είναι δύσκολο να προσδιοριστεί, λόγω της υποκειμενικότητας του συναισθήματος και χρησιμοποιούνται, κατά περίπτωση, διάφορες κλίμακες για την αξιολόγησή του. 

• Αριθμητικές κλίμακες αξιολόγησης: Μετρούν τον πόνο σε κλίμακα από 0 έως 10, όπου το 0 σημαίνει την παντελή απουσία πόνου και το 10 σημαίνει τον δυνατότερο πόνο που μπορεί να φανταστεί κανείς. Οι συγκεκριμένες κλίμακες είναι χρήσιμες για τη μέτρηση μεταβαλλόμενων επιπέδων πόνου ως ανταπόκριση σε λαμβανόμενη θεραπεία ή για να περιγράψουν με ακρίβεια μία επιδεινούμενη κατάσταση.
• Λεκτική περιγραφική κλίμακα: Χρησιμοποιείται κυρίως για την αξιολόγηση του πόνου στα παιδιά, τους ηλικιωμένους ή σε άτομα με αυτισμό ή δυσλεξία.
• Κλίμακα εκτίμησης του πόνου με πρόσωπα: Πρόκειται για μία σειρά από διαφορετικά πρόσωπα που αντιπροσωπεύουν αυξανόμενα επίπεδα έντασης του πόνου που κυμαίνονται από «καθόλου πόνος» μέχρι «πάρα πολύς πόνος». Η κλίμακα χρησιμοποιείται κυρίως στα παιδιά και σε άτομα με αυτισμό.
• Συνοπτικό ερωτηματολόγιο για την εκτίμηση του πόνου: Πρόκειται για ένα λεπτομερέστερο ερωτηματολόγιο που μετράει την επίδραση του πόνου στη διάθεση, τις καθημερινές δραστηριότητες, την ποιότητα του ύπνου και τον τρόπο με τον οποίο ο πόνος επηρεάζει τις διαπροσωπικές σχέσεις του ασθενούς.
• Ερωτηματολόγιο πόνου McGill: Πρόκειται για μία ευρέως διαδεδομένη πολυδιάστατη κλίμακα η οποία αξιολογεί ταυτόχρονα την ένταση του πόνου, την ποιότητά του, την εντόπισή του στο σώμα και τους παράγοντες που τον εντείνουν ή τον αμβλύνουν.

Ο πόνος αποτελεί την πρώτη σε συχνότητα αιτία αναζήτησης ιατρικής βοήθειας, αποτελεί το βασικότερο σύμπτωμα σε πολλές παθήσεις και η παρουσία του επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ποιότητα ζωής, την καθημερινή δραστηριότητα αλλά και την ψυχολογική κατάσταση του ασθενούς και της οικογένειάς του.

Είναι χαρακτηριστικό ότι οι ασθενείς με χρόνιο πόνο συχνά εμφανίζουν και ψυχολογικές διαταραχές, όπως είναι η κατάθλιψη, και όταν αυτός ανακουφίζεται μέσω θεραπευτικής φαρμακευτικής αγωγής ή παρεμβατικής θεραπείας, η ψυχολογική συνιστώσα υποχωρεί και η αυτοπεποίθηση του ατόμου αυξάνεται.