O πόνος αποτελεί σημαντικό μέρος του αμυντικού συστήματος του ανθρώπινου σώματος που οδηγεί:
- σε αντανακλαστική απομάκρυνση από το επώδυνο ερέθισμα που τον προκαλεί
- σε προστασία του προσβεβλημένου οργάνου ή μέλους μέχρι την επούλωσή του
- στην αποφυγή παρόμοιων καταστάσεων στο μέλλον.
Ο πόνος, λοιπόν, το δυσάρεστο και οδυνηρό αυτό αίσθημα που προκαλείται από κάποια δυσλειτουργία του ανθρώπινου σώματος, είτε λόγω τραυματισμού είτε υποκείμενου νοσήματος, αποτελεί στην πραγματικότητα ένα μηχανισμό προστασίας.
Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι άνθρωποι που γεννιούνται με συγγενή αναισθησία στον πόνο έχουν και μικρό προσδόκιμο επιβίωσης.
Συνήθως, το αίσθημα του πόνου υποχωρεί γρήγορα όταν το επώδυνο ερέθισμα παύει να υπάρχει και έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία επούλωσης του ιστού που προσεβλήθη, αλλά σε μερικές περιπτώσεις, ο πόνος μπορεί να επιμένει, και τότε μιλάμε για χρόνιο πόνο.
Τέτοια είδη πόνου είναι ο νευροπαθητικός πόνος, ο πόνος των ρευματικών παθήσεων, οι ιδιοπαθείς πόνοι και βέβαια οι καρκινικός πόνοι.
Η μορφή του πόνου διαφέρει ανά περίπτωση και ανά ασθενή και μπορεί να περιγράφεται ως καύσος, σαν ηλεκτρική εκκένωση, σαν μαχαιριά ή σαν νυγμός βελόνας, ενώ ο σπλαγχνικός πόνος, δηλαδή ο πόνος που οφείλεται σε δυσλειτουργία κάποιου εσωτερικού οργάνου μπορεί να είναι διάχυτος και δύσκολος στο να εντοπιστεί ή και να συνοδεύεται από άλλα συμπτώματα, όπως ναυτία ή έμετος.
Η ένταση του πόνου είναι επίσης δύσκολο να προσδιοριστεί, λόγω της υποκειμενικότητας του συναισθήματος, και για το λόγο αυτό η παρακολούθησή του γίνεται με ειδικά ερωτηματολόγια που συμπληρώνονται από τον ίδιο τον ασθενή (κλίμακα McGill).